فهرست مطالب

مجله تاریخ و تمدن اسلامی
پیاپی 11 (بهار و تابستان 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/05/06
  • تعداد عناوین: 8
|
  • آذر آهنچی صفحه 3
    فراخوان پیروان ادیان دیگر به قبول اسلام که اصطلاحا «دعوت» خوانده می شود، در بیشتر موارد با سه پیشنهاد: قبول اسلام، پرداخت جزیه یا جنگ همراه بوده است. پیشنهاد قبول اسلام به ایرانیان نیز به تفصیل در گزارش های متعدد آمده است. محتوای این گزارش ها دارای دو وجه متمایزند: وجه صوری و عینی رویداد ها و دیگر، وجه دینی، معنوی و گرایش ها و بینش های راویان آن ها. گزارش های مختلف و وجود دیدگاه های متضاد درباره یک رویداد سوال هایی برانگیخته است. نت برخی از این گزارش ها را جعلی و مساله دعوت در منابع را مضامینی داستانی و آن ها را فاقد اصالت و مصداق عینی می شمرد؛ اما با نقد ابعاد مختلف دینی، اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی محتوای گزارش ها و تحلیل مضمون نامه ها و گفتگوهای فرستادگان مسلمانان، به ویژه تحلیل رویارویی اعراب با رستم فرخ زاد، و نیز ملحوظ داشتن حواشی مربوط به جلوس یزدگرد معلوم می گردد که هرچند عرضه دعوت- یعنی نقطه ثقل گزارش های فتوح- در هر رویارویی ممکن نبوده، اما ادعای مجعول بودن آن را نیز نمی توان تایید کرد.
    کلیدواژگان: فتوحات اسلامی، فتح ایران، روایت های فتوح، دعوت به اسلام، رستم فرخ زاد
  • محمدعلی کاظم بیکی صفحه 27
    بخش مهمی از آگاهی موجود درباره دو سلسله ایرانی آل بویه و آل زیار ماخوذ از تاریخ دودمانی بویهیان موسوم به کتاب التاجی فی اخبار الدوله الدیلمیه اثر معروف ابو اسحاق الصابی (د ح 381 .) است که نسخه ای از آن در دست نیست، اما منقولاتی از آن را در آثار متاخرتر می توان یافت. تلخیصی از کتاب التاجی به خامهمجدالدین ابوالفتح فضل الله بن عبدالحمید الکرمانی (د ح 620 .) نیز موجود است که در شرح او بر الیمینی، موسوم به جوامع الفقر و لوامع الفکر، آمده است. این خلاصه تا کنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. مقاله حاضر بر آن است با ارائه متن ویرایش شده تلخیص الکرمانی و توضیح محتوای آن، منشا درونی سقوط آل بویه را روشن تر سازد. بررسی خلاصه کتاب التاجی نشان می دهد که مشروعیت حکومت بویهیان و توجیه سیاست های عضدالدوله قدرتمندترین حاکم بویهی (د 372 .) در قبال خاندانش ملاحظات اصلی در تاریخ دودمانی بودند که صابی مجبور به نوشتن آن شد.
    کلیدواژگان: تواریخ دودمانی، کتاب التاجی، آل بویه، مشروعیت بویهیان، زوال بویهیان
  • سیدجمال موسوی، نگار ذیلابی صفحه 57

    سیاست و عملکرد ابوعبدالله شیعی در دوره دعوت و دوره یک ساله استقرار او در قیروان با سیاست و عملکرد عبیدالله مهدی، نخستین امام و خلیفه فاطمی، در قبال اهل سنت متفاوت بود؛ ابوعبدالله در قبال آنان سیاستی توام با مدارا داشت، اما عبیدالله سیاست سختگیرانه و متعصبانه ای پیش گرفت. اعمال دو سیاست مختلف- صرف نظر از خصوصیات فردی عاملان آن- معلول شرایط و مقتضیات سیاسی و اجتماعی این دوره ها بود. سیاست ابوعبدالله متناسب با دوره دعوت، مبتنی بر جذب مخالفان، خاصه مخالفان مذهبی بود تا زمینه شکل گیری دولت جدید فراهم گردد؛ اما سیاست عبیدالله در جهت تثبیت حکومت جدید با تاکید بر هویت مذهب اسماعیلی آن بود.

    کلیدواژگان: دعوت فاطمی، دولت فاطمی، ابو عبدالله شیعی، ابوالعباس، قاضی مروزی، عبیدالله مهدی، اهل سنت
  • یونس فرهمند، امیر عبدالهی صفحه 81
    مجریطی از دانشمندان مسلمان قرن چهارم هجری در اندلس است. او اگر چه در نجوم و ریاضی شهرت بسیار دارد، اما در دیگر علوم چون کیمیا آثاری درخور توجه نگاشته است. یکی از این آثار، رساله ای است به نام الرساله القفطیه که ترجمه های کهن از آن به فارسی نیز در دست است؛ این رساله، حاوی گفتگوهایی بین اخوان الصفا با مجریطی است که وی در پاسخ به سوالات کسانی که از بیماری خود سخن گفته اند، داروهایی را تجویز کرده است و سرانجام آنان گفته های وی را «عناصر حکمت عجیبه» نامیده اند. این پژوهش ضمن بررسی اجمالی زندگی مجریطی به چاپ انتقادی متن عربی و فارسی این رساله پرداخته است.
    کلیدواژگان: مجریطی، کیمیا، الرساله القفطیه، رتبه الحکیم، غایه الحکیم
  • سید محمد مظفری صفحه 109
    بررسی انتقادی نجوم ابن سینا در حوزه نظری و نیز کوشش های عملی و رصدی و لو اندک وی در حیطه اخترشناسی بر عهده این مقاله است؛ در جنبه نخست، الگوی حرکات اولیه و ثانوی افلاک قرار دارد که در دانشنامه علایی و النجاه مطرح شده است. وی در این الگو نحوه ارتباط بین محرک اول با فلک الاعلی و افلاک کوچکتر سیارات را به صورت هندسی و با تاکید بر آموزه ارسطویی پیکربندی حرکات افلاک سیارات (یعنی فقط کاربرد حرکات مستدیر یکنواخت) تببین می کند. در جنبه رصدی نجوم وی، به تنها کمیت رصدی او، یعنی مقداری که ابن سینا برای میل کلی یافته بود (30;33;23)، اشاره می شود که در کنار سایر مقادیری که پیشینیان یونانی و اسلامی وی یافته بودند، وی را به تغییر مقدار میل کلی معتقد کرده بود. جنبه دیگر کارش که ترکیب دو جنبه نخست است، در الگوی خورشیدی وی (در نجوم شفا) هویدا می شود، جایی که او تلاش دارد با ترکیب پنج فلک الگویی «نظری» (و ارسطویی) برای حرکت خورشید ارائه کند تا این الگو بتواند شواهد «رصدی» تغییر میل کلی را نیز «توجیه» نماید.
    کلیدواژگان: نجوم رصدی، میل کلی، اقبال و ادبار، معدل المسیر
  • ابراهیم موسی پور صفحه 131
    ابتنای نظام آموزش های سنتی در دوران صفوی- قاجاری بر آموزش قرآن و متون دینی، علاوه بر ایجاد تاثیر اساسی در ادبیات مکتوب، اجزا و واحدهای بیانی بسیاری در زبان روزانه مردم- چه زبان طبقات باسواد و تحصیل کرده و چه زبان طبقات عوام- نیز ایجاد کرده چنان که بخش بزرگی از ادبیات گفتاری مورد استفاده در زندگی هر روزه این مردم به نوعی برگرفته از عبارات و اذکاری است که در قرآن و فرهنگ دینی و مذهبی آمده است. همچنین بخش قابل توجهی از شیوه های بیان غیر گفتاری ایرانیان در این دوران نیز تحت تاثیر یا اصولا فرآورده حضور و بروز آموزه های دینی و مذهبی در بستر زندگی روزانه است که اجزای نشانه شناختی عمومی موجود در روابط اجتماعی این مردم را در چارچوب فرهنگ دینی تعریف کرده است. ایرانیان در روابط متقابل از جمله در سلام و احوال پرسی، عبارات دعایی، نفرین ها، فحش ها، سوگندها و جز آن ها انبوهی از عبارات دینی و مذهبی را به طور مستقیم به کار می برده اند و به علاوه از طریق بستر تفهمی دین- بنیاد یا دین- پرورد اجتماعی، بسیاری از رفتارها و علائم غیر زبانی مورد استفاده در ایجاد ساز و کارهای بیانی را درک وتفسیر می کرده اند.
    کلیدواژگان: زندگی روزانه، زبان روزانه، نشانه شناسی عمومی، ایران عصر صفوی، قاجاری، سوگند، دروغ گویی
  • بهزاد کریمی صفحه 167
    این مقاله مکتب تاریخ نگاری آنال را که در اوایل قرن بیستم در فرانسه شکل گرفت بررسی می کند. این مکتب یکی از تاثیرگذار ترین مکاتب تاریخ نگاری و جنبش های روشنفکری در قرن بیستم بوده است. رویکرد نویسنده در این مقاله رویکردی توصیفی-تحلیلی است و می کوشد با مطالعه زمینه تاریخی ظهور مکتب آنال، روند شکل گیری و تحولات آن را در سطح نسل اول این جریان تاریخ نگارانه-روشنفکرانه دنبال نماید. این مقاله نشان خواهد داد که زندگی خصوصی هر یک از رهبران این مکتب چگونه مواضع علمی آن ها را تحت تاثیر خود قرار داد و در پایان آثار مکتب آنال به صورت خلاصه ارائه خواهد شد.
    کلیدواژگان: تاریخ نگاری فرانسه، مکتب آنال، فور، بلوک، برودل
  • شیوه نامه
    صفحه 193
|
  • Page 3
    Calling followers of other religions to Islam (dacwa) has mostly been accompanied by one of these three alternatives: to accept Islam, to pay Jizya, or to enter into a war. Proposing to accept Islam upon toIranians is reported by various sources. The content of these reports are of two distinctive aspects: the formal and objective aspect of the events, the religious spiritual aspect associated with approaches and insights of the reporters. Different reports of the same event and contradictory ideas in these reports raise some questions: Were the Muslims able to invite the Sassanids forces to accept Islam before any war? What kind of options may have come up regarding the three alternatives? And why the main sources have considered “dacwa” as a main issue? What is the reason for the differences between the reports, and what are the motivations of the contradictory ideas? The present article investigates “dacwa” of Iranians or more precisely of the Sassanids to Islam with the purpose of revealing the difficulties of historical reports.
    Keywords: Islamic Conquests, the conquest of Iran, dacwa, Rustame Farukhzad
  • Page 27
    An important part of the available information on the Iranian dynasties of Būyid and Zīyārid is derived from the dynastic history of the Būyids, entitled Kitāb al-Tājī fī Akhbār al-Dawla al-Daylamīyya, the lost well-known work of Abu Ishāq al-Şābī (d. ca. 381 A.H.), of which fragments are found in the later works. The condensation of Kitā al-Tājī has also been produced by Majd al-Dīn Abu al-Fath Fadl Allah al-Kirmanī (d. ca. 620 A.H.) in his commentary on al-Yamīnī, entitled Jawāmi‘ al-Fikar wa Lawāmi‘ al-Fikar. This abridgement has not been studied as yet. Enlightening internal reason of the Būyids’ collapse, the present article provides both the edited text of al- Kirmani’s abridgement as well as explanatory notes on its contents. The study of the abridgement of Kitāb al-Tājī indicates that legitimacy of the Būyids’ rule and justification of policies of Adud al-Dawla, the most powerful Būyid ruler (d. 372/983), towards his own household were the main concerns in the dynastic history which al-Şābī was forced to write.
    Keywords: histories of dynasties, Kitab alTaji, Buyids, legitimacy of Buyids, failing of Buyids
  • Page 57

    Two founders of Fatimid caliphates were Abu cAbd Allah al- Shici and cUbayd allah al- Mahdi. They had different behavior with their Sunni subjects in two different era, i.e., invitation time and then at the beginnings of the formation of the state in Ifriqiyya. Taking into consideration those policies and behaviors, this article shows that there is a significant difference between the former caliphate and the latter with regard to the status of Sunnites. While Abu cAbd Allah followed a policy of toleration towards the Sunnites, al-Mahdi was prejudiced against them. Apart from their individual characteristics, the obvious difference was a result of the socio-political conditions. Historians told that Abu cAbd Allah's policy was according to the necessities of the missionary or invitation period on which it was going to fascinate hearts of the religious opponents to pave the way for the formation of the new state, but cUbayd Allah's policy was aimed at stabilizing of the state by emphasizing on Ismacili identity.

    Keywords: Fatimid Invitation, Fatimid State, cAbd Allah alShici, Abu alcAbbas, Qadi Marwazi, cUbayd Allah alMahdi, the Sunnites
  • Page 81
    Madjriti is one of the Muslim scholars in the fourth century A.H. in Andalusia. Although he is known in astronomy and mathematics, he had some important writings in other sciences such as alchemy. One of his works that its ancient translation in Persian is also available is a pamphlet called al-Risāla al-Kiftiyya. This pamphlet contains conversations held between Ikhwān al-Safā and Madjriti. Through the conversation, he prescribed some drugs in the response of those who had asked him concerning their illness. When the questioners received his opinions, they called them "elements of the strange practice of medicine''. Introducing short biography on Madjriti, this article contains a critical text of Arabic and Persian edition of al-Risāla al- Kiftiyya.
    Keywords: Madjriti, alchemy, alRisala alKiftiyya, alRutbat alHakim, al Ghayat alHakim
  • Page 109
    This paper gives a critical review of Avicenna’s Astronomy in theoretical and observational aspects. Theoretically, it investigates his model for the prime and second motions of the heavens, which have been propounded in his Dānishnāma cAlā’ī as well as in al-Najāt. In this model, he geometrically and with the strict insistence on the Aristotelian dogma in the configuration of the planets’ orbs, i.e. the application of the only uniform circular motion, explains that how the Prime Mover is pertinent to the Firmament and the minor orbs of the planets. In the second aspect, the only observational quantity measured by him, that is, his magnitude, 23º;33,30, for total declination, is mentioned, which with accompany of the other magnitudes gained by his Greek and Muslim predecessors had made him to believe in changing total declination. Another aspect of his work, that is, the synthesis of two aforementioned aspects appears in his Solar Model, described in the astronomical part of al-Shifā', where he attempted to construct a theoretical model for the solar motion by the combination of five orbs so that it is able to justify the observational evidence of the change in total declination.
    Keywords: observational astronomy, total declination, ups, downs of star, average of itinerary
  • Page 131
    Traditional system of education in Safavid- Qajar Iran based on teaching of the Quran and other Scriptures had led to create a large number of expressive units in everyday language of people, whether they were literate or illiterate, and in written literature. In addition, those educations had basic influence and reflections in the society in a way that the Quranic phrases and religious formulas had formed a great part of the practiced language of the people. Furthermore, a considerable part of non- lingual expression styles of Iranians had been influenced or essentially created by the permanent presence of religious teachings in the context of everyday life through which simultaneously the general semiotic units of social relations of people has been defined in a religious cultural framework. In their daily interrelations- greetings, blessings, curses, execrations, oaths, etc. - people have been accustomed to use a vast variety of sacred names and religious phrases, expressions and formulas and moreover for creation of expressive mechanisms they came to understand and interpret many actions and non-lingual signs by means of a religioninstitution or religion- developed cognitive context.
    Keywords: everyday life, everyday language, general Semiotics, Safavid, Qajar Iran, ordinary people, oaths, mendacity
  • Page 167
    This article investigates Annales school, formed in the early 20th century in France. This school has been one of the most influential historiographical schools and enlightment movements. Author applying a descriptive-analytic approach, with study of historical context of Annales appearance seeks formation and developments of that in level of first generation. This article will show how private life effected spiritual leader's intellectual bases. At the end, Annale's achievements will submit briefly.
    Keywords: Historiography, Annales School, Lucien Febvre, Marc Bloch, Fernand Braudel, France